نوشته: سحر سلطانی – عکس: محمد رودگلی//

برای پرورش قوای تحلیلی و نگرش انتقادی کودکان لازم است بدانیم که «زبان» و «منطق» دو امر جدا نشدنی هستند. علاوه بر زبان توجه به دلالت‎ها و انطباقات بین امور ذهنی و رخدادهای عینی که توسط زبان منتقل می‎شود نیز دارای اهمیت بسیاری است. از  بدو تولد و آغاز زبان‎آموزی کودکان با رعایت برخی اصول و مهارت‎های زبانی و تطبیقی می‎توان کودکانی منطقی پرورش داد.

در ادامه برخی از این مهارت‎ها و نکات شرح داده می‎شود:

توجه کنیم

به کودکانمان بیاموزیم محیط‎های آشنا و همیشگی مانند خانه و مهدکودک پر از چیزهای جدید و اتفاقات نو است. ذهن کودک را با طرح بازی‎ها و معماهایی که توجه او را به جزییات در محیط‎های آشنا جلب می‎کند تقویت کنیم. این تکنیک باعث می‎شود وقتی در موقعیت‎های مشابه پی‎در‎پی قرار می‎گیرد به‎جای اینکه اولین راه حل ذهنی‎اش را که تعمیم مبتنی بر تجارب عادی گذشته باشد انتخاب کند به دنبال تفاوت‎ها بگردد. وقتی رنگ‎ها را به کودک می‎آموزیم، تفاوت بین رنگ‎های هم‎نوع به شکل پر رنگ یا کم‎ رنگ را نیز خاطرنشان کنیم و از اجسام متنوع برای یک رنگ استفاده کنیم. این‎گونه کودک فرا می‎گیرد توجه به جزییات اهمیت خاصی دارد و به‎جای «تماشا کردن» خوب می‎بیند و به‎جای «شنیدن» خوب گوش می‎دهد.

مرز واقعیت و امور غیرواقعی را شفاف کنیم

مستقیم‎ترین راه برای شناخت اتفاقات و امور عینی رفتن به سراغ آن‎هاست. لازم است خسته نشوید بارها و بارها همراه با کودک برای بررسی و راست‎آزمایی یک اتفاق سراغ آن بروید، اگر می‎گویید پاییز شده او را به محیط‎های مختلف برای تماشای نمود تغییر فصل ببرید. رجوع به امر عینی یک اصل مهم است وقتی درباره بچه‎دار شدن به شیوه‎های مختلف مثل تخم‎گذاشتن یا حامله شدن در حیوانات صحبت کرده‎اید، مترصد یافتن مصادیق عینی باشید، به او تخم پرستوها در لانه‎شان یا گربه آبستن را نشان بدهید. برای روشن کردن مرزها از ابزارهایی مثل روزنامه و کتاب و خاطرات و آلبوم‎ها و اینترنت بهره ببرید. این شفاف کردن‎ها مبتنی بر امر عینی، ذهن کودک را عادت می‎دهد نسبت به حرف‎ها و ایده‎هایش موضع مسوولانه داشته باشد و بداند باید از برخی ادعاها دفاع کند.

ارتباط بین ایده‎های ذهنی و دنیای عینی را به کودک بیاموزیم

همان‎گونه که به کودک می‎آموزید فکر کردن و ایده‎پردازی مرزی ندارد باید برایش روشن کنید که تحقق و عینی شدن ایده‎های ذهنی پایان و هدف نهایی نیست بلکه ابزاری برای شناخت بیشتر جهان است. پس وقتی ذهن درباره یک ایده فعال می‎شود و شروع به توسعه خود ایده می‎کند همواره ارتباط با دنیای عینی را باید لحاظ کند. وقتی کودک با مفهوم «پول» آشنا می‎شود، اینکه چرا به وجود آمده؟ به چه دردی می‎خورد؟ ابتدا باید جایگاه کاربردی آن در دنیای پیرامون را درک کند. به عنوان ابزاری کم حجم، راحت الانتقال برای مبادله و قابل پس‎انداز و … بعد به سراغ ایده‎های جایگزین یا توسعه یافته برای این کاربردها در ذهنش برود.

به مبدا و آغاز هر ایده فکر کنیم

رجوع به نقطه آغاز را به کودکان یادآوری کنیم. وقتی با هر موضوع یا رخدادی مواجه می‎شود از خود بپرسد که چه شد چنین اتفاقی افتاد؟ وقتی شب برایش کتاب می‎خوانید بپرسید به نظرت چرا مردم کتاب‎ها را درست کردند؟ اولین بار چرا نوشتند؟ آیا می‎شد کار دیگری کرد به جای نوشتن؟

تطابق ایده‎ها با واقعیت

کودک خیلی زود می‎آموزد هر کلمه یک مابه‎ازای خارجی دارد. «هاپو» یک جانور چهارپایی است که علاوه بر کارتون‎ها و قصه‎ها در دنیای عینی هم وجود دارد. اما وقتی به کودک می‎گوییم «حق» دارد صندلی‎اش را خودش انتخاب کند، کلمه «حق» مابه‎ازای خارجی ندارد و زمانی فهم آن برای کودک میسر می‎شود که مرتبط با واقعیت‎های عینی و قدرت انتخاب‎گری و شناخت تفاوت‎ها برایش روشن شود. پس فرا گرفتن «مفاهیم انتزاعی» با روایت زبانی میسر نیست و باید با کنش‎ها و رفتارهایی همراه باشد.

انتخاب کلمه مناسب

گنجینه واژگانی کودک هرچقدر گسترده‎تر شود به او امکان به کارگیری اصطلاحات مرتبط‎تر با موضوعات را می‎دهد. برای این منظور گفت‎وگو محوری خانواده او و در معرض قصه‎گویی و پرسش‎گری بودن و تجربه محیط‎های مختلف ضروری است. دقت در انتخاب واژه مناسب بهترین ورزش ذهن برای ساخت و پرداخت مفاهیم پیچیده‎تر است. نقش والدین در این زمینه استفاده از هم معنی‎ها و کلمات مترادف است. می‎خواهید بگویید هوا خوب است از واژگان و اصطلاحات مختلف در شرایط مختلف استفاده کنید. هوا دلپذیر است/ هوا خوشایند است/ هوا مطبوع است/ هوا روح بخش است و …

جملات کامل

سعی کنید به جای واژه‎های کوتاه که بار امری دارند از جمله استفاده کنید. جملاتی که فعل و فاعل مشخصی دارند: به جای اشاره با انگشت یا تک واژه «سگ» بگویید «سگ را ببین.» وقتی جملاتتان قضاوت‎گرانه است و بار ارزشی دارد مثلا «چه ماشین زشتی است!» که شامل تلفیق حس شما با یک مشاهده عینی است سعی کنید دلیل این گزاره را هم شفاف کنید. مثلا در ادامه اضافه کنید: به نظر من چراغ‎های بزرگش با اندازه کوچک ماشین هماهنگی ندارد.

این دلیل‎آوری در قالب جملات کامل ذهن کودک را برای شنیدن و مواجهه با برداشت‎های احساسی متفاوت افراد از یک چیز مشخص تقویت می‎کند.

شناخت واژگان و اصلاحات دوپهلو

حین زبان‎آموزی با طرح معماها و قصه‎هایی که در آنها برخی واژگان مبهم و چند پهلو هستند کودک را با این اصطلاحات و انواع کاربردهای آن آشنا کنید. اینکه کاربردهای مختلف یک اصلاح می‎تواند گاهی اوقات به شکل کنایه یا متلک بروز کرده و باعث سو برداشت دیگران شود.

تنظیم زبان با افراد و موقعیت‎های گوناگون

برای ارتباط با افراد مختلف در فضاهای متنوع از کلمات و لحن‎های مناسب استفاده می‎شود. به کودک توضیح دهید افراد خانواده با هم صمیمی‎اند برخی اصطلاحات در این شرایط به کار می‎رود اما در حضور همکاران اداره یا همکلاسی‎های مدرسه نمی‎توان از این لحن‎ها یا برخی اصلاحات استفاده کرد. شناخت این تفاوت‌ها در سنین پایین ضروری است. شما به عنوان الگوی زبانی او در موقعیت‌های مختلف شفاف کننده مرزها بوده و با رعایت این مسایل می‌توانید زبان و لحن کودک را برای به‌کارگیری‌های واژگان شایسته و شفاف آماده کنید.

(Visited 117 times, 1 visits today)