ازدواج ۴٢٠هزار دختر ایرانی زیر ١۵سال در دهه گذشته
الناز محمدی//
چند روز بعد از روز دختر در ایران، ارایه آمارهای آسیب‌های اجتماعی در دختران ایرانی از سوی مسوولان سازمان بهزیستی ادامه دارد. این‌بار رییس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی، دو عامل فرار دختران را از خانه اعلام کرده و از طرف دیگر ازدواج‌های زودهنگام را یکی از آسیب‌های اجتماعی دانسته که بعضی دختران ایرانی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
ارجمندی در همایش منطقه‌ای نقش سلامت روانی- اجتماعی دختران در توسعه اجتماعی از آسیبی گفته است که در چند سال گذشته در میان دختران جدی‌تر شده و اخیرا آمارهایی هم درباره آن اعلام شده است؛ ازدواج زودهنگام دختران، موضوعی است که مسوولان وزارت آموزش‌وپرورش و حتی شخص وزیر این وزارتخانه درباره آن بارها صحبت کرده و آن را یکی از دلایل اصلی بازماندن دختران در سن تحصیل از مدرسه و مانعی برای تحقق نیافتن ایجاد عدالت آموزشی در ایران می‌دانند. دیروز اما رییس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی آماری را درباره ازدواج دختران زیر ١۴سال اعلام کرده است؛ او گفته اطلاعات کم بعضی خانواده‌ها در ارتباط با نحوه رفتار با دختران باعث شده که فرزندان دختر خود را منع کنند و آنان را قبل از رسیدن به ١۵ سالگی شوهر دهند: «متاسفانه همین عامل باعث شده که در سال‌های گذشته ٣۶٠ دختر در سن کمتر از ١۴ سالگی ازدواج کنند که متاسفانه ١٠ مورد از آنان کمتر از ١٠سال داشتند.»
از طرف دیگر به گفته او براساس نتایج یک پژوهش ملی، بیشترین آمار مربوط به دختران فراری در سال‌های گذشته مربوط به دخترانی است که به خاطر خشونت‌های فیزیکی پدر و مادر از خانه فرار کرده‌اند اما درحال حاضر اکثریت این قشر به خاطر این‌که در دامن اعتیاد و تعرض جنسی قرار نگیرند از خانه فرار می‌کنند.
هرچند براساس گزارشی که «ایسنا» از سخنان رییس اورژانس اجتماعی منتشر کرده، مشخص نیست در چه سال‌ها و چه شهرهایی ٣۶٠ دختر زیر ١۴سال ازدواج کرده‌اند اما آمارهای سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد که در سال گذشته، ۴٠هزار و ۴٠۴ دختر کمتر از ١۵سال و ٣٢هزار و ۵٨٧ پسر زیر ٢٠سال ازدواج کرده و ازدواج‌شان در دفاتر ثبت ازدواج ثبت شده است.
براساس جدیدترین آمارهای سازمان ثبت احوال کشور، در سال‌های ٨٣ تا ٩٣ تعداد ۴١٩هزار و ۴٨٨ دختر زیر ١۵سال و ۴٨۴هزار و ٨٨۵ پسر زیر ٢٠سال ازدواج کرده‌اند. جدیدترین جدولی که درباره توزیع سنی زوجین در زمان ازدواج در سایت سازمان ثبت احوال منتشر شده، آمارهای مربوط به سال ٩٣ است. براساس این جدول، در سال ٩٣ بیشترین ترکیب ازدواج ثبت شده، مربوط به ترکیب سنی مردان ٢٠ تا ٢۴ ساله با زنان ١۵ تا ١٩ ساله است به‌طوری که تعداد آنها به ١١۴هزار و ۴۵٩ ازدواج می‌رسد.
از طرف دیگر، آمارهای سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد که در سال گذشته، ۶هزار و ۶٣١ ازدواج بین دختران کمتر از ١۵سال و پسران کمتر از ٢٠سال در ایران ثبت شده است. این آمارها نشان می‌دهد که در سال ٩٣ تعداد ١١ ازدواج بین دختران کمتر از ١۵ و مردان ۵۵ تا ۵٩ ساله و ٢٢ ازدواج بین دختران ١۵ تا ١٩سال با مردان ۶٠ تا ۶۴ ساله اتفاق افتاده است.
آمارهای سال ٩٢ هم نشان می‌دهد که در این سال، بیشترین ترکیب ازدواج ثبت شده مربوط به ترکیب سنی مردان ٢٠ تا ٢۴ ساله با زنان ١۵ تا ١٩ ساله بوده است که رقم آن به ١٢٩هزار و ٧٨٠ واقعه می‌رسد؛ در این سال ۶هزار و ٩٧٢ ازدواج هم بین دختران کمتر از ١۵سال و پسران کمتر از ٢٠سال اتفاق افتاده است.
سن قانونی ازدواج و ازدواج‌های غیرقانونی
بر اساس قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج ١٣سال برای دختران و ١۵سال برای پسران تعیین شده است. هرچند در ماده ١٠۴١ قانون مدنی آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ١٣سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ١۵سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.» مساله اما فقط این نیست؛ در سال‌های گذشته گزارش‌هایی هم درباره ازدواج کودکان در سنین بسیار پایین و ثبت نشدن ازدواج‌های آنها منتشر شده است و باید این گزارش‌ها را در کنار ماده ۴۴ لایحه حمایت از خانواده گذاشت که می‌گوید: «برای مردی که بدون ثبت در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دایم کند، مجازات جزای نقدی از بیست تا صد‌میلیون ریال قرار داده و جمع این مجازات با یکی از محرومیت‌های اجتماعی است.»
براساس ماده ۴۷ سردفتر صرفا در مقابل ثبت ازدواج مجدد بدون اجازه دادگاه مسوول شناخته شده و مجازات چنین سردفتری، انفصال دایم از شغل سردفتری است. در چند سال گذشته، واکنش‌ها به ازدواج‌های زودهنگام برای پسران و به‌ویژه دختران در میان مسوولان و فعالان مدنی بیش از گذشته شده است. سال ٩١ بود که ثبت احوال استان تهران از ازدواج ٧۵ کودک زیر ١٠سال خبر داد و بعد از آن «احمد تویسرکانی»، رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور گفت که «ثبت ازدواج پایین‌تر از سن قانونی برای دختران و پسران، بدون حکم دادگاه تخلف است و در صورت مشاهده یا گزارش بی‌شک با آن برخورد می‌شود.»
آنطور که آمارهای موجود نشان می‌دهد تعداد ازدواج‌های زودهنگام معمولا در حاشیه شهرهای بزرگ، شهرهای کوچک و روستا بیشتر است؛ مثلا در سال ٨٩، حدود ٧هزار و ٢٠٠ ازدواج کودک ١٠ تا ١۴سال در سیستان و بلوچستان اتفاق افتاده که بعد از آن استان خوزستان با ۵هزار و ٢٠٠ ازدواج و استان آذربایجان‌شرقی با بیش از ٢هزار و ۶٠٠ ازدواج قرار دارد. البته این آمار در استان تهران هم با هزار و٢٠٠نفر رقم قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهد. درباره ازدواج کودکان کمتر از ١٠سال هم ازدواج ۵۴٠ نفر در سیستان و بلوچستان، ١۶ نفر در آذربایجان‌غربی و ٣۴ نفر در خوزستان ثبت شده است.
«فرشید یزدانی»، فعال حقوق کودکان در این‌باره می‌گوید: «از سال ٨۴ تا ٨٩ حدود ۴۵درصد ازدواج و طلاق در میان کودکان افزایش یافته است و برای همین آمار سال ٨٩ نشان می‌دهد که ٣٧هزار نفر ١٠ تا ١٨سال مطلقه و بیوه در کشور وجود دارد.» او مهم‌ترین دلیل ازدواج کودکان ١٠ تا ١۵سال را فقر اقتصادی خانواده می‌داند: «براساس این آمارها، در هر سال ٨٠٠ کودک دختر ١٠ تا ١۴سال و ١۵هزار دختر ١۵ تا ١٩سال در کشور طلاق گرفته‌اند.»
«ثریا عزیزپناه»، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان هم درباره علت‌های ازدواج زودهنگام کودکان می‌گوید: «در چند سال گذشته به دلیل ادامه تحصیل دختران، بیکاری پسران و فراهم نبودن شرایط اولیه برای زندگی مشترک، در مساله ازدواج زودهنگام وقفه افتاده بود و اکنون دوباره این ازدواج‌ها در بخش‌هایی از جامعه رواج پیدا کرده که دارای پیامدهای بسیاری برای زوجین است. بنابراین، بررسی آمارهای ازدواج و طلاق کودکان، روند تغییرات قانون و تصمیم‌گیری بر سر سن کودک برای ازدواج در ایران همچنان لازم و ضروری است.»
راه پر مانع آموزش دختران برای ایجاد عدالت آموزشی
ازدواج‌های زودهنگام دختران در بعضی شهرهای ایران که عمدتا با دلایل فرهنگی اتفاق می‌افتند، سال‌هاست که از سوی مسوولان آموزش‌و پرورش و فعالان حقوق کودک به‌عنوان یکی از موانع توسعه عدالت آموزشی اعلام می‌شود. هرچند در زمان دولت دهم کسانی مانند «حمیدرضا حاجی بابایی»، وزیر آموزش‌وپرورش این دولت بودند که موافق ازدواج دانش‌آموزان دختر بودند اما به نظر می‌رسد این رویه در دولت یازدهم عوض شده است؛ «علی‌اصغر فانی»، وزیر آموزش‌وپرورش بعد از روی کار آمدنش در وزارت آموزش‌وپرورش بارها گفته است که «آموزش‌وپرورش دختران اولویت دولت یازدهم است و یقینا توسعه آموزش و افزایش پوشش دانش‌آموزان به‌ویژه دختران می‌تواند در توسعه پایدار آینده جامعه ما موثر باشد.» موضوعی که البته با توجه به ممنوع بودن تحصیل دانش‌آموزان متاهل در مدارس روزانه و عادی، برای دانش‌آموزانی که در سن دانش‌آموزی ازدواج می‌کنند، سخت به نظر می‌رسد. مساله اما فقط خارج شدن از چرخه تحصیل دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، نیست؛ مسایل روانی و فیزیکی که برای این دختران اتفاق می‌افتد، موضوع دیگری است. «طراوت مظفریان»، مجری طرح مادران جمعیت امام علی(ع) چندی پیش در گفت‌وگو با «شهروند» از شرایط پزشکی زنان کوچکی گفت که بعد از زایمان دچار مشکل می‌شوند: «رشد استخوان‌های لگن خاصره دختران نوجوان هنوز تکمیل و نهایی نشده است و تا ۱۸سالگی به بزرگترین اندازه خود نمی‌رسد. همین مساله در مادران کوچک باعث می‌شود تا جنین هم فضای کافی برای رشد نداشته باشد و اصولا نوزادان آنها بسیار کم‌وزن و کوچک متولد می‌شوند. در بسیاری از مواقع هم نمی‌توانند به‌طور طبیعی زایمان کنند و باید حتما تحت عمل سزارین قرار بگیرند. احتمال مرگ نوزادان متولد شده از مادران نوجوان بسیار بیشتر از مادران بالغ و بالای ۲۰سال است.»
***
منبع: روزنامه شهروند