اومبرتو اکو، فیلسوفی که برای کودکان قصه میگوید
سحر سلطانی//
کتاب سه قصه نوشته امبرتو اکو، کتابی دیالوگ محور و مصور است که کودکان را ترغیب میکند با نگاهی عمیق و ذهنی پرسشگر با مفاهیمی همچون جنگ، تفاوتها، قدرت، مرزها، محیط زیست و «دیگری» مواجه شوند. اگر میخواهید کودکتان را تشویق کنید تا مفاهیم را به شکل اساسی به چالش بکشند؛ سه قصه انتخاب خوبی است.
داستان اول: بمب و ژنرال
در قصه اول اومبرتو اکو به سراغ مفهوم «جنگ و صلح» میرود، ژنرال به دنبال بهانه است برای راه انداختن جنگی خونین. برای کسب قدرت باید جنگید و حقیقت از آن کسی است که پیروز است. قوه تعقل و ذهن اندیشنده انسانی نمیتواند به کسب قدرت کمک کند بلکه این بمبها هستند که میتوانند میزان حق و مقیاس حقیقت شوند. امبرتو اکو به سراغ کودکان کوچک میرود با طرح قصهای پر چالش میان مفهوم جنگ و صلح به طرح سوالاتی تاریخی و فلسفی میپردازد. جملات کوتاه و گفتوگوها و تصاویر به کمک ذهن کودک میآیند. گویی هدف، تحریک ذهنهای کوچک با تجارب اندک برای طرح سوالات بزرگ است. این داستان تمام قد مبلغ صلح است و نویسنده میداند باید به سراغ کودکان به عنوان پاسداران راستین صلح برود. بمبهایی که قرار است در مسیر جنگی خونین قرار بگیرند از اتمهای کوچکی لبریزند که میخواهند سرنوشت و نقشه را تغییر دهند. این اتمها مانند مونادهای («موناد» لفظی است که لایبنیتس به جوهر اطلاق میکند. واحدی است منفرد و بخشناپذیر و عنصری ریز اما جهانشمول.) لایبنیتس در بردارنده حقیقت هستیاند. آنها نقشه اصلی رسیدن به شادی را با خود دارند؛ شادی نتیجه صلح است و برای رسیدن به صلح باید کودکان را بر اساس پرسش‌هایی اساسی پرورش داد. وقتی حقایق متکثر بین افراد بشر قابل تفاهم نیست آیا باید به جنگهای خونین روی آورد؟ آیا واقعا یک حقیقت مطلق وجود دارد که برای حفظ آن باید جنگید؟
داستان دوم: سه فضا نورد
در این قصه، اومبرتو اکو به سراغ داشتههای مشترک بشری فارغ از مرز، زبان، قومیت و تاریخ میرود. تنها داشتهای که بشر برای نسلهای بعد و کودکان به یادگار میگذارد چیست؟ سوالی که در این داستان با سفر سه فضا نورد امریکایی و چینی و روسی به مریخ مطرح میشود. سه رقیب بی اعتماد از مرزهای زمین میگذرند و در مریخ با هدفی واحد کنار هم قرار میگیرند: اکتشاف. کشف و پرده برداشتن از نادانستهها مهمترین لذت مشترک بشر است.
این قصه مانند تمثیلی است از کودکان به عنوان سفیران آینده در مواجهه با موقعیتهای کشف نشده. اولین پرسش از توان و توشه راه است. به عنوان سفیران آینده چه در خورجین دارید؟ زمین و محیط زیست تنها دارایی مشترک کودکان فرداست، فیلسوف برای جلب توجه کودکان به این مهم در قصه خود فضانوردان را در مواجهه با یک مریخی قرار میدهند که ۶ دست دارد و هیچ تجربهای از زمین ندارد. از جنگها، صنایع، تکنولوژی، آلودگیها، تصادفات، مواد شیمیایی و… هیچ نمیداند و با شگفتی تلاش میکند عمق ویرانگریها را بفهمد. مرزها برداشته میشود اهل هر گوشه زمین باشی باید پاسخگوی سوالات مریخی باشی. امبرتو اکو در جریان گفتوگوها ذهن کودکان را به این چالش فرا میخواند تا داشتههای خود و مسوولیت در قبال آنها را ارزیابی کند.
داستان سوم: کرهای دیگر
امپراطوری خودشیفته عزم خود را جزم کرده تا هرطور که بشود تمدن سیاره خودش را به کرات دیگر منتقل کند. او مطمئن است بهترین روش زیستن و تمدن همانی است که او در سیارهاش دارد و بقیه جاها باید به زور هم که شده این بهترین تمدن را بپذیرند. اکو در قصه سوم توجه کودکان را به تکثر حقایق و روشهای زیست جلب میکند و لذت کشفی که در دل این تفاوتهاست. اینکه تفاوتها و اختلاف نظرها مهمترین عامل اکتشاف و لذت هستند. نگریستن به یک امر از زوایای مختلف مهارتی است که نباید با اعمال قدرت و زورگویی منکوب شود. حقیقت یک متاع که در دست یک نفر باشد نیست بلکه به شکل جمعی ساخته و در واقع به شکل جمعی کشف میشود.
سوتفاهمها و اختلافات و دشمنیها از جایی شروع میشوند که افراد تصور میکنند بهترین تمدن یا تنها حقیقت مطلق را در چنته دارند و سایرین بویی از حقیقت نبردهاند. پرسش اساسی که اکو در قصه سوم برای کودکان مطرح میکند بیشتر نوعی دعوتنامه است برای فرا گرفتن مهارت نگریستن از زوایای مختلف به یک قضیه یا یک مفهوم. مهارتی که منجر به مدارا و صلح میشود و به کودکان میآموزد برای فهم نظرات سایرین سعی کنند خود را در جایگاه او تصور کنند و به تکثر آرا که زاییده موقعیتهای گوناگون است احترام بگذارند و زندگی را عاری از تفاوتها و لذتهای ناشی از آن نخواهند.
***
کتاب سه قصه توسط غلامرضا امامی با طراحی و کیفیت مناسب ترجمه شده و به قیمت ۱۹۰۰۰ تومان توسط نشر چکه منتشر شده است.