جای خالی کودکی در کتاب‌های درسی‎

مانیا عاله‌پور//

در پژوهشی* که با هدف بررسی میزان توجه به ویژگی‌های ضروری برای رشد کودک در اسناد تحولی آموزش و پرورش (شامل دو سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی) و کتاب‌های درسی دوره ابتدایی انجام شده است، نتایج نشان می‌دهد که مولفه‌های ضروری برای رشد مهارت‌های کودک شامل فعالیت، خلاقیت، روحیه کنجکاوی و پرسشگری، تعامل اجتماعی، لذت‌جویی، و زیبایی‌دوستی؛ در کتاب‌های درسی و اسناد تحولی آموزش و پرورش، بازتاب کافی ندارد و آنها بیش از آنکه کودکانه باشند، بزرگسالانه هستند.

کتاب‌های درسی مورد مطالعه در این پژوهش، دوره دبستان، چاپ ۹۳-۹۴ هستند و شامل ۲ کتاب فارسی، علوم تجربی همه پایه‌ها، قرآن پایه اول، هدیه‌های آسمانی پایه دوم، مطالعات اجتماعی در پایه‌های سوم و چهارم، کار و فناوری و تفکر و پژوهش در پایه ششم هستند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که از مجموع ۲۵۹ پاراگراف شمارش شده در کل سند تحول بنیادین، به مولفه‌های فعالیت ۶.۵ درصد، خلاقیت ۴.۲ درصد، کنجکاوی ۰.۳ درصد، تعامل اجتماعی ۱۰.۸ درصد، لذت‌جویی و زیبایی‌دوستی ۵ درصد پرداخته شده است و در مجموع به تعامل اجتماعی با ۱۰.۸ درصد بیشترین توجه و به مولفه کنجکاوی و پرسشگری با ۰.۳ درصد کمترین توجه شده است.

هم‌چنین یافته‌ها نشان می‌دهد که از مجموع ۲۴۹ پاراگراف شمارش شده در کل سند برنامه درسی ملی به مولفه فعالیت ۸.۸ درصد، خلاقیت۶ درصد، کنجکاوی ۲۲ درصد، تعامل اجتماعی ۱۶.۸ درصد و به مولفه لذت‌جویی و زیبایی‌دوستی ۶.۸ درصد پرداخته شده است. در مجموع مولفه تعامل اجتماعی با ۱۶.۸ درصد و کنجکاوی و پرسشگری با ۲ درصد کمترین توجه را به خود در این سند اختصاص داده است.

نتایج تحلیل محتوای کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی نیز نشان می‌دهد که از مجموع ۱۶۰۸ صفحه از کتاب‌های درسی دوره ابتدایی به ترتیب به مولفه‌های لذت‌جویی و زیبایی‌دوستی ۶۷.۴ درصد، کنجکاوی و پرسشگری ۳۴.۱ درصد، فعالیت ۲۴.۱ درصد، تعامل اجتماعی ۱۳.۳ درصد و کمترین توجه نیز به مفهوم خلاقیت ۸.۴ درصد شده است.

پژوهشگران این تحقیق نتیجه می‌گیرند که در کتاب‌های درسی به مولفه‌های مورد نیاز که برای رشد مهارت‌های همه جانبه کودکان ضروری است، نه در اسناد تحولی آموزش و پرورش و نه در کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی، به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. از طرف دیگر هماهنگی، از جهت پرداختن به مولفه‌های مورد بررسی، بین اسناد تحولی آموزش و پرورش (که در واقع به مثابه راهنمای تدوین کتاب‌های درسی هستند) و کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی وجود ندارد. بنابراین لازم است محتوای کتاب‌های درسی مورد بازنگری قرار گیرد تا زمینه مناسبی برای شکوفا شدن استعدادهای نهانی کودکان در مسیر طبیعی رشد و مخدوش نکردن این مسیر فراهم شود.

***

* این پژوهش توسط دکتر مرتضی مجدفر و ام‌لیلا صمدی لولاکی انجام و در نخستین همایش ملی کودکی(مهرماه ۹۴) ارایه شده‌است.