گزارش نمایشگاه هنر برای اوتیسم
الهام سلمانی فروغی//
اولین بار است که چنین نمایشگاهی برپا می‌شود؛ نمایشگاهی برای اوتیسم. بیش از ۵۰ هنرمند نامی آثار خود را در سبک‌های مختلف نقاشی اهدا کردند تا این نمایشگاه از تاریخ دهم تیرماه (که مراسم افتتاحیه بود، با حضور تعدادی از هنرمندان و پزشکان) تا پانزدهم تیرماه در گالری شماره یک فرهنگسرای نیاوران میزبان علاقه‌مندانی باشد که به‌نوعی دغدغه کار کردن درباره اوتیسم یا در مقیاسی گسترده‌تر دغدغه کار خیریه دارند. تنوع آثار به‌گستردگی تنوع خود هنرمندان است. در کارت اطلاعات آثار روی دیوارهای گالری به اسامی آشنایی برمی‌خوریم: منوچهر معتبر، کامبیز درم‌بخش، ثمیلا امیرابراهیمی، مصطفی دشتی، حسین ماهر، شیده تامی، محمد حمزه، فرید جهانگیر، شیرین اتحادیه، مریم سالور، شهره مهران، بیتا فیاضی، ساغر پزشکیان، پیام مفیدی، علی‌رضا آدم‌بکان، افشین چیذری، آیدین خانکشی‌پور و… سبک آثار هم جالب است: از فوتوسیلک گرفته تا اکرلیک روی بوم و مقوا و چوب، میکس مدیا، جوهر روی کاغذ، خراش پلگسی، انتقال تصویر و مرکب روی کاغذ، ایچینگ و آبرنگ روی مقوا، نقاشی روی برگ زنده، آبرنگ و مدادرنگی و آب‌مرکب و رنگ روغن و پاستل، انواع کلاژ و… در نگاه اول این میزان تنوع سبک و البته سایز برایم عجیب است، ولی وقتی خانم عطیه رضوی، مدیر اجرایی نمایشگاه، می‌گوید که کل این برنامه ظرف مدت دو ماه آماده و اجرا شده، دلیل این تفاوت‌ها مشخص می‌شود: با هنرمندان مختلف تماس گرفته شده و از ایشان برای همکاری در این نمایشگاه دعوت به‌عمل آمده؛ آنهایی که اثر آماده‌ای داشته‌اند، کارشان را اهدا کرده‌اند. برای همین است که سال تولید برخی از آنها حتی به ۱۳۸۵ هم می‌رسد و البته بعضی هم کمتر از ۴ ماه پیش خلق شده‌اند و تاریخ ۱۳۹۵ در کنارشان ثبت شده. ناگفته نماند که یکی از دلایل مهم انتخاب آثار قدیمی هم مناسب‌تر بودن قیمت آنهاست تا امکان خرید آنها و مشارکت در این فعالیت خیریه برای عده بیشتری از افراد فراهم شود. با شنیدن این توضیحات پاسخ یکی دیگر از سوال‌هایم را هم گرفتم: بااینکه اسم نمایشگاه «هنر برای اوتیسم» است، چرا هیچ‌کدام از آثار مستقیما درباره اوتیسم یا کودکان مبتلا به اوتیسم نیست؟
عطیه رضوی فوق‌لیسانس عکاسی دارد و ده سال است که به‌عنوان کریتور و کوردینیتور آزاد با گالری‌های مختلف همکاری می‌کند. عطیه با خوش‌رویی تمام به سوالاتم پاسخ می‌دهد و می‌گوید که برای برپایی اولین نمایشگاه هنر برای اوتیسم مشخصا سراغ رشته نقاشی رفته‌اند چون این هنر یکی از اولین و ارزان‌ترین راه‌ها برای کمک به کودکانی است که با این مسئله درگیرند. البته اظهار امیدواری می‌کند که این همکاری با سایر رشته‌ها نیز آغاز شود، خصوصا هنرهای تجسمی. رایزنی‌هایی با شهرکتاب نیز در حال انجام است تا شاید شاخه‌ای از ادبیات اوتیسم شکل بگیرد.
اوتیسم را نوعی اختلال رشدی توصیف می‌کنند که با رفتارهای ارتباطی، کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود. علائم این اختلال تا پیش از سه‌سالگی بروز می‌کند و علت اصلی‌اش ناشناخته است. این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و سطح تحصیلات والدین نقشی در بروز اوتیسم ندارد. این اختلال بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تاثیر می‌گذارد. کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم در ارتباطات کلامی و غیرکلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های مربوط به بازی مشکل دارند. این اختلال ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای آنها دشوار می‌سازد. در بعضی موارد رفتارهای خودآزارانه و پرخاشگری نیز دیده می‌شود. در این افراد حرکات تکراری، پاسخ‌های غیرمعمول به افراد، دلبستگی به اشیا و یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می‌شود و ممکن است در حواس پنجگانه نیز حساسیت‌های غیر معمول دیده شود.
اوتیسم در ایران ناشناخته و روبه‌رشد توصیف می‌شود؛ البته خوشبختانه، علاوه بر پایگاه دایمی غربال، تشخیص و مداخله اوتیسم، مراکزی هم برای آموزش کودکان مبتلا راه‌اندازی شده و در حال افزایش است. یکی از این مراکز و مدارس در موسسه توانبخشی آفتاب کرج است. این مدرسه درواقع همان‌جایی است که تمام درآمد حاصل از نمایشگاه هنر برای اوتیسم قرار است صرف توسعه و تجهیزش شود؛ توسعه و تجهیزی که محدود به لوازم و نیازهای اولیه نیست و آموزش مربی‌ها، تحقیقات علمی و ایجاد روابط آکادمیک در سطح بین‌المللی را نیز شامل می‌شود. علاوه بر خرید آثار هنری، بازدیدکنندگان از طریق خرید کتاب ویژه نمایشگاه نیز با کودکان اوتیستیک و خانواده‌هایشان همدلی و همراهی می‌کنند. کتاب به‌شیوه همت عالی به‌فروش می‌رسد و به خیرین رسید داده می‌شود. تماشای مجدد این نقاشی‌ها خالی از لطف نیست، ضمن این که گوشه‌ای از کتابخانه‌مان هم همیشه ما را به‌یاد اوتیسم و کارهایی می‌اندازد که ممکن است بتوانیم برای مبتلایان به این اختلال انجام دهیم.
بهنظرم بخش مهمی از کتاب نیز دوصفحه‌ای است که به معرفی بنیاد Senses Cultural و نماینده آن در ایران، موسسه شکرانه مودت جهانی، می‌پردازد. شکرانه مودت جهانی برگزارکننده نمایشگاه هنر برای اوتیسم است. معرفی این بنیاد را مشتاقانه خواندم:
«این بنیاد نهادی است غیرانتفاعی با هدف ایجاد محیطی صلح‌آمیز، سالم و طراوت‌بخش از طریق به‌اشتراک گذاشتن ایده‌ها و هنرها در جهان. هدف این بنیاد ایجاد شبکه‌ای ملی و بین‌المللی از هنرمندان، اهل قلم و علم، دانشمندان و فعالان فرهنگی است، تا پلی ایجاد شود به‌منظور فراهم ساختن فرصت‌های فرهنگی و هنری برای هنرمندان سراسر جهان که بتوانند طرح‌ها و پروژه‌های فرهنگی و هنری بین خود را سامان دهند و با ارتباط با یکدیگر به طرح پروژه‌های تازه بپردازند. بدین‌سان هدف اصلی ما که انس و الفت بین فرهنگ‌های مختلف است دست‌یافتنی‌تر خواهد شد.»
خانم طاهره منفرد بنیان‌گذار و مدیرعامل بنیاد خیریه احساسات فرهنگی است؛ بنیادی که به زنان هنرمند و مسائل اجتماعی و فرهنگی زنان می‌پردازد و نیز حمایت از مادرانی که فرزندانی با اختلالات ذهنی دارند. فعالیت‌های بنیاد بسیار گسترده است، ولی شاید بتوان مهم‌ترین آنها را اطلاع‌رسانی، برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تحقیقات علمی دانست. این نکته را هم اضافه کنم که شماره‌کارت ۵۸۹۲۱۰۱۱۶۲۰۷۰۸۰۵ بانک سپه متعلق به شکرانه مودت جهانی است و همیشه می‌توان کمک‌های نقدی را به این شماره واریز کرد یا با تلفن ۸۸۶۳۱۷۲۳-۰۲۱ تماس گرفت.
درپایان هم‌صدا با عطیه رضوی از تمام افراد و مجموعه‌هایی که به‌نوعی در برپایی نمایشگاه سهیم بودند، آن هم بدون دریافت کوچک‌ترین هزینه، قدردانی می‌کنیم؛ از جمله تیم فرهنگسرای نیاوران، دوستانی که امور گرافیک و چاپ را عهده‌دار شدند، دوستانی که پذیرایی روز افتتاحیه را برعهده داشتند و…
از گالری که خارج شدم، در محوطه بزرگ و سرسبز فرهنگسرا گروهی از بچه‌های کم‌سن‌وسال را دیدم که سرخوشانه درحال جست‌وخیز و بازی با هم بودند. بی‌اختیار یاد مشکل بچه‌های مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط با دیگران افتادم. حالا که هنوز دلایل ایجاد اوتیسم دقیقا مشخص نیست و درنتیجه نمی‌توان جلو بروزش را گرفت، می‌شود امیدوار بود که دست‌کم علایمش در مبتلایان زودتر شناسایی شود تا به بهترین شیوه تحت حمایت و آموزش قرار بگیرند.
***
عکس: الهام سلمانی فروغی