محدودیت افغان‌ها برای انتخاب رشته‌های فنی در مدارس ایران
مهدی فخرزاده//
هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرانی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند» این دستور رهبر انقلاب اسلامی درباره تحصیل مهاجران افغان مقیم در کشور ایران است.به نظر می‌رسید با این تصمیم، یکی از مهمترین موانع رشد و پرورش جامعه مهاجر در ایران به‌زودی برداشته خواهد شد اما بعد از گذشت یکسال از این دستور همچنان در برخی شهرها مهاجران افغان برای تحصیل با مشکلاتی مواجه‌اند، این بار در شکل جدید و در قالب اجازه‌ندادن به این افراد برای تحصیل در رشته‌های فنی و اجبارکردن مهاجران افغان به انتخاب رشته‌های نظری. محدودیتی که به گفته یکی از مسئولان آموزش و پرورش به دلیل «حفظ فرصت‌های شغلی ایرانی‌ها در این رشته‌ها» ایجاد شده است.
افغان‌ها از سال ۱۳۵۷ آن هم با آغاز جنگ‌های شدید میان مجاهدان افغان و شوروی سابق از این کشور مهاجرت کرده و به کشورهای مختلف پناهنده شدند. اما ورود آنها و پناهندگی‌اشان به ایران، با آغاز جنگ بین ایران و عراق رقم خورد. اکثر آنها به استان خراسان و منطقه‌های تربت جام، تربت حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و به کارهای معمول مشغول شدند.
بر اساس آخرین آمار حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند. به گفته مقامات دولتی در برخی موارد دو نسل از آنها در ایران زندگی می‌کنند و شماری از آنانی که در ایران متولد شده و ازدواج کرده و صاحب فرزند نیز شده‌اند.
بازهم بی‌عدالتی تحصیلی
تحصیل کودکان افغان در ایران یکی از مسائلی بوده که فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و یکی از مسائل مورد تاکید فعالان حقوق کودک بوده است. کودکانی که براساس برخی گزارش‌ها، حدود ۸۰ درصد دانش‌آموزان خارجی در ایران را تشکیل می‌دهند. مشکلاتی مثل پرداخت پول برای ثبت نام و یا ممنوعیت ثبت نام اتباع غیر مجاز در مدارس. با این همه حال بعد از دستور رهبر انقلاب مبنی بر تحصیل تمام افغان‌ها چه غیرمجاز باشند و چه مجاز این امید می‌رفت که آنها دیگر محدودیت و دردسری برای ثبت نام نداشته باشند. اما حالا آنها به مشکل جدیدی روبرو هستند و آن اجازه نداشتن برای تحصیل در رشته‌های فنی است. مشکلی که دایره انتخاب آنها را محدود می‌کند و در واقع نوعی اجبار تحصیلی در رشته‌هایی را خاص را ایجاد می‌کند.
یکی از مهاجران افغان ساکن کاشان به بی‌عدالتی که درباره ثبت نام فرزندش در رشته کابینت‌سازی معترض است، به «نوآوران» می‌گوید: «چند بار به اداره آموزش و پرورش استان مراجعه کردم و التماس کردم که پسرم را در این رشته که دوست دارد ثبت نام کنند اما آنها گفتند که افغان‌ها حق درس خواندن در رشته‌های فنی را ندارند و از آنجایی که معدل پسرم برای رشته‌های نظری مثل تجربی و ریاضی پایین بود به اجبار او را در رشته انسانی ثبت نام کردم.»
در پیگیری‌های «نوآوران» برای تایید این خبر، وزارت آموزش و پرورش این موضوع را تایید کرد. به گفته آنها علت این محدودیت «ایجاد امنیت شغلی برای ایرانیان» است و با توجه به اینکه «افغان‌ها نیروهای کار فنی در کشور را تصاحب کرده‌اند»، اجازه ورود آنها به این رشته‌ها داده نمی‌شود اما در انتخاب رشته‌های نظری آزادند.
حسین لطفی، حقوقدان و فعال حقوق کودکان در این باره به «نوآوران» می‌گوید: در کشورهای دیگر هم به اتباع خارجی و مهاجران اجازه تحصیل در رشته‌های حساس مانند انرژی هسته‌ای را نمی‌دهند اما تعداد و خط قرمزهای مربوط به مهاجران محدود است و چند مورد خاص را شامل می‌شود. حال اینکه در این این محدودیت‌ها بسیار زیاد است به‌طوریکه می‌توان گفت از بین رشته‌های مختلف افغان فقط اجازه حضور در بعضی رشته‌های خاص را دارند.
لطفی معتقد است براساس باوری غلط مسئولان فکر می‌کنند با محدود کردن افغان‌ها چه از لحاظ مکانی و چه از لحاظ تحصیل در واقع امنیت ایران و امنیت شغلی را تامین کرده‌اند در حالی که با هویت قائل نشدن برای یک مهاجر افغان و درواقع ایجاد عقده در ارتباط با رفتارهای متنقاض امنیت اجتماعی را کاهش می‌دهند و مشکلات ناشی از این سیاست‌های بدون برنامه به مراتب زیادتر می‌شود.
سیاست یک بام دو هوای رفتار با افغان‌ها
پناهندگان در طی دوران زندگی خود در ایران با سیاست‌های متنقاض بسیاری دست و پنجه نرم کرده‌اند. حسب موازین بین‌المللی یک پناهجو ولو آنکه به صورت غیر قانونی هم وارد کشوری بشود بعد از آنکه تکلیفش روشن می‌شود، از کلیه حق و حقوقی که شهروندان آن کشور از آنها برخوردارند بهره‌مند می‌شود.
لطفی با اشاره به اینکه در ایران سیاست مدونی در ارتباط با افغان‌ها وجود ندارد و شرایط اجتماعی و اقتصادی تعیین‌کننده نوع رفتار ما با افغان‌ها است ادامه می‌دهد: سیاست‌هایی که بیشتر بخش نامه‌ای بوده اند ودر دوره‌های مختلف افغان‌ها شاهد رفتارهای متفاوت زیادی بوده‌اند. اگر تعداد نیروی کار در مشاغل سخت کم می‌شد از حضور افغان‌ها در آنها استقبال می‌شد و وقتی مازاد نیرو پیدا می‌کردند آنها به هر بهانهای از گود کار بیرون می‌کردند.
به گفته این فعال حقوق کودکان در شهرهایی مانند آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، مازندران، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و همدان ممنوعیت حضور افغان‌ها وجود دارد. این در حالی است که در شهرهایی مثل اصفهان، بوشهر، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، فارس، قزوین، کرمان، گلستان، مرکزی و یز فقط بخش‌هایی برا ی اقامت آنها ممنوع است.
این حقوقدان با اشاره به اینکه حتی برای ممنوعیت حضور افغان‌ها در ایران هم قانون محکم و مستدلی وجود ندارد، ادامه می‌دهد: طبق گفته معاون سیاسی و امنیتی استاندار کرمان حدود ۳۰۰ هزار تبعه افغان در استان کرمان حضور دارند. یعنی بیش از ۱۰ درصد کل جمعیت استان کرمان و از این جمعیت بیشتر انها در شهرهای کرمان و رفسنجان ساکن هستند.
به گفته او مشکلات عمده مهاجرین در ایران این است که رفتار مقامات دولتی با آنان از استانی به استانی دیگر و از شهری به شهر دیگر تفاوت داشته است.در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ مهاجرین افغان ساکن استان خراسان شاهد برخورد جدی دولت با فاقدین مدرک اقامت بود در حالی که در استان تهران بعلت روند رو به رشد ساخت و ساز و حضور انبوه کارگران غیر قانونی افغان با این کارگران برخوردی صورت نگرفت.
شرایط سخت زندگی برای مهاجران در اغلب کشورهای دنیا موضوعی است که توجه فعالان حقوق بشر را به خود معطوف کرده است. تبعیض‌های نژادی و اقتصادی در اغلب کشورها به صورت آشکار یا پنهان شرایط زندگی را برای مهاجران دشوار می‌کند اما حق تحصیل و برخورداری از امکان برابر برای پیشرفت برای مهاجران موضوعی است که اغلب کشورهای عضو سازمان ملل آن را پذیرفته‌اند. ایران هم به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل موظف به اجرای قوانین بین‌المللی است و اجرای قوانین و دستورالعمل‌هایی که حقوقو مشروع مهاجران را محدود می‌کند مغایر با این قوانین است.