روز جهانی زبان مادری و صلح
الهام فخرایی//
به‌بهانه ۲۱ فوریه، ۳ اسفند، روز جهانی زبان مادری
زبان مادری اولین زبانی است که در کودکی به آن حرف زده‌ایم؛ زبانی هویت‌بخش که تلاش برای رسمیت‌بخشی به آن را بیش از هرچیز توجیه می‌کند. اما چه رابطه‌ای بین زبان مادری و صلح وجود دارد؟ آیا از رابطه‌ای عام و انسان‌شمول صحبت می‌کنیم یا صلحِ محدود به یک منطقه با گویش و زبان خاص خود؟
شاید در اولین نگاه تصور کنیم که رابطه بین صلح و زبان به افراد هم‌زبان و اهالی یک منطقه محدود می‌شود، چراکه اغلب ما در هم‌زبانی مفهومی از «خودی» را جستجو و احساس «تعلق» قوی‌تری تجربه می‌کنیم. این برداشت اگرچه می‌تواند ما را به سمت یکی شدن و تجربه صلح با افراد هم‌زبان سوق دهد، تاکید یک‌سویه و بیش از حد بر آن ممکن است زمینه‌ساز بروز اختلاف و جدایی‌طلبی باشد.
روز جهانی زبان مادری، اگر نگوییم در جهان، حداقل در کشوری که مردمانش گویش‌های متعدد و چندین زبان را در خاطره ملی خود ثبت و تجربه کرده‌اند برای برخی یادآور برخوردهای تحقیرآمیز، نفی و تمسخر هویت شخصی آنهاست. چنین روزی اما فرصتی مغتنم برای اندیشه‌ورزی است. اینکه با زبان‌هایی متفاوت صحبت می‌کنیم یا گویش‌های آهنگین مختلفی برای بیان شفاهی درونیات خود به‌کار می‌بریم گواهی است بر اینکه هر زبان می‌تواند حامل محتوایی متفاوت باشد و سطح یا نوعی منحصربه‌فرد از بار معنایی، جدا از تمام اشتراک‌های ممکن، منتقل کند.
به‌زعم نگارنده، برای توسعه صلح (به‌ویژه از خلال چنین مناسبتی) باید بیش از تاکید بر اشتراک‌ها و هم‌زبانی‌ها، بر تفاوت‌ها و تمایزها تاکید کرد.
وقتی به زبان و گویش مادری صحبت می‌کنیم چه احساسی نسبت به آن داریم؟ این زبان و گویش خاص چه کارکردهایی برای فرد دارد؟ آیا زبان متفاوت می‌تواند فرهنگ متفاوتی رقم بزند؟ آیا این تفکر است که زبان را شکل می‌بخشد یا برعکس یا اینکه هر دو بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند؟ چه چیز باعث می‌شود تجربه هم‌زبانی برای ما خوشایند باشد؟ آیا هم‌زبان بودن ارزشِ فراانسانی محسوب می‌شود؟ دایره شمول این ارزش تا کجاست؟ چه می‌شد اگر تمام جهان به یک زبان سخن می‌گفت؟ چه می‌شد اگر جهان یک‌رنگ بود و تک‌آوا؟ و… همه این پرسش‌ها مجالی برای اندیشه‌ورزی است.
اندیشه و گفتگو درباره این پرسش‌ها ما را به فهم این نکته نزدیک می‌کند که جهان با حذف تفاوت‌ها و تمایزهای موجود چقدر کسل‌کننده و خالی است. درک و توجه به اهمیت تفاوت‌ها، چه در زبان مادری و چه سایر زمینه‌ها، اهمیت و لزوم متفاوت بودن را در کنار تمام اشتراک‌های موجود آشکار می‌کند. بنابراین فرصت را مغتنم بشماریم و صلح را با پاسداشت زبان مادری و آموزش آن از کودکی توسعه دهیم.