آیا استفاده ابزاری از کودکان در تبلیغات سیاسی مجاز است؟
سحر سلطانی *//
۱- ویدئویی کوتاه با صدای کودکان در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌شود؛ موسیقی و ریتم شادمانه با جملاتی این‌چنین: انتخاب ما تویی… دوست بچه‌ها تویی… حرفت حرف یه مرده… قول تو قول شرف… آینده روشنه… زیر امضای تو فردا مهر انگشت منه… انتخاب مامان و بابا…
در ویدئوی یک دقیقه‌ای بعدی از پسرکی گریان، که شالی سبز بر گردن دارد، می‌پرسند: دوست داری ببریمت پیش آقای… تا ببینیش؟ با حالی زار می‌گوید: «حالا که از… رفتند بیرون.» چند ثانیه بعد پیشانی‌اش را آقای نامزد در جمعی از بزرگسال‌ها می‌بوسد و مورد تفقد واقع می‌شود و از آقای نامزد تشکر می‌کند و عنوان می‌کند که او را از قبل می‌شناخته و نامزد محترم نیز عامل این علاقه را سید بودن هر دو عنوان می‌کند.
۲- به حافظه که رجوع می‌کنیم، تصاویر بیشتری می‌توان یافت: دوقلوهای یک مادر فعال سیاسی زندانی که از مدرسه به خانه می‌آیند و در برابر دوربین از مردم می‌خواهند غم آنها را به نظاره بنشینند یا دخترکی با مادر سیاسی زندانی دیگری که برای تفقد نزد رئیس‌جمهور اصلاحات می‌رود یا پوسترها و بنرهایی بزرگ در سطح شهر از دختر شهید هسته‌ای که پدرش را از وزیر سازشکار (!) برجامی می‌خواهد یا کودکان شهدای حرم که برای استکبار جهانی و خائن‌های داخلی خط‌ونشان کشیده‌اند. با دیدن این تصاویر موجی از هیجانات مثبت یا منفی با بار ارزشی سیاسی تولید می‌شود. و اما یک سوال: آیا می‌توان از کودکان، تصاویر و صدا و داستان زندگی آنها، به‌عنوان سرمایه سیاسی احزاب بهره کشید؟
۳- برتولت برشت بدترین نوع بی‌سوادی را بی‌سوادی سیاسی می‌خواند. حال باید پرسید: سواد سیاسی (Political literacy) چیست؟
- توان اندیشیدن به اتفاقات اجتماعی و دلایل بروز آنها در جامعه
- توان تحلیل نقش‌ها و تکالیف شهروندان و حکومت
- توان ادراک اخبار و آمار عوام‌فریبانه (پوپولیستی) به‌منظور ترغیب برای حمایت حزب یا اندیشه‌ای خاص
- توان تشخیص منفعت‌گرایی و جوسازی منتج از آن که به مصلحت اقلیت خاصی از افراد و به ضرر مردم تمام شود
- توان گفتگو و انتخاب گزینه‌های مختلف برای تشکیل حزب یا شوراهای قانونی مختلف
- توان بررسی قوانین ناکارآمد مبتنی بر تجارب و زیست روزمره و تلاش برای بهسازی آن
- توان مطالبه‌گری مدنی و سیاسی
- کل‌نگری و شناخت مغالطه‌ها در تیترهای مهم رسانه‌های خبری
- توان درک و مقابله با مغزشویی سیستمی
۴- کودکان از چه سنی باید با سواد سیاسی آشنا شوند؟
کودکان از بدو تولد در خانه با اصول اولیه و بسیار مهمی مانند انتخاب‌گری و بعدها رای‌گیری، تدوین قانون و انجام شورایی نقش‌ها و وظایف آشنا می‌شوند. از مهم‌ترین رخدادهای قرن جدید احاطه کودکان با ابزارهای تکنولوژیک و قرارگرفتن در معرض اخبار است که با طرح بحث مهمی چون سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی در مدارس باید پیگیری شوند. مرور تاریخ اقوام، کشور و ملت‌های جهان از دیگر مولفه‌های شناختی در برنامه سواد سیاسی کودکان و نوجوانان است. تا قبل از ۱۸ سالگی، بدون آموزش مستقیم حزبی و عقیدتی، مولفه‌های شناخت و تحلیل زندگی اجتماعی و سیاسی باید در اختیار کودک قرار گیرد.
۵- در ایران سن رای دادن در انتخابات ۱۸ سال تمام است. تا پیش از آن، طبق ماده دهم اعلامیه جهانی حقوق کودک (مصوب ۲۰ نوامبر ۱۹۵۹) که به امضای کشور ما هم رسیده است، «کودک باید در مقابل هرگونه اعمال و رفتاری که ترویج تبعیضات نژادی، مذهبی و غیره را ممکن سازد، حمایت شود. کودک باید با روحیه‌ای پرتفاهم، گذشت، معتقد به دوستی بین مردم، صلح و برادری جهانی و با آگاهی کامل بر اینکه توانایی و استعداد وی باید وقف خدمت به همنوعانش شود، پرورش یابد.»
حالا دوباره به فیلم‌های تبلیغاتی، بنرها و پوسترها نگاه کنیم. در ویدئویی که ذکرش رفت نامزد ریاست‌جمهوری مهم‌ترین عامل علاقه پسرک به خودش را سید بودن می‌داند که متاسفانه نمود آشکار ترویج تبعیض قومیتی است. در فیلم‌هایی که نمایشگر حضور دخترک شهید هسته‌ای در میان بزرگسالان حکومتی است او باید پرسش‌هایی کند که هیچ نتیجه‌ای جز بازی با ابزار سیاست‌زده بزرگسالان و ذبح کودکی او به دنبال ندارد. در ویدئوی دیگر که کودکان یک‌صدا از والدین می‌خواهند به نامزدی که آنها را دوست دارد رای بدهند ورود آنها به ساحتی کلید می‌خورد که می‌تواند درک سیاسی از صلاحیت یا عدم شایستگی کاندیداها را تا لجبازی کودکانه برای خرید بادکنک و البته تحمیل این نظر به والدین تقلیل دهد. در ویدئویی که کودکان خواهان عدالت برای مادران زندانی سیاسی‌اند همه آینده و هویت کودکی‌شان دستخوش تصویر مظلوم و پررنجشان در حافظه عمومی اجتماع خواهد شد و در صورت عدم تحقق خواسته‌شان افسردگی و یاس از همدلی و امداد سایرین بر ضمیر آنها خواهد نشست.
یک بار برای همیشه تصمیم بگیریم؛ در نزاع‌های سیاسی از کودکان به‌مثابه گوشت قربانی و عامل تهییج احساسات عمومی بهره نبریم، کودکانمان را در معرض سیاسی‌کاری احزاب قرار ندهیم و صرفا مولفه‌های اساسی تفکر و سواد سیاسی را در آنها پرورش دهیم. با نابودی دنیای کودکانه فرزندان ایران، ایران ویران خواهد شد.
* دانشجوی دکتری فلسفه تربیت