بررسی وضعیت ثبتی ازدواج کودکان در سال ۹۵
رایحه مظفریان- سمیره حنایی//
در باز است. در قهوه‌ای آهنی رنگ‌ورو رفته. خانه داغ تابش آفتاب است. راهنما جلوتر از ما وارد خانه می‌شود. خانه بزرگ و قدیمی است. از آن بناهای قدیمی. باد لباس‌های روی بند را به شکل جالبی روی زمین خاکی حیاط چ پهن کرده است. یخچال در انبار خرمایی که آن طرف خانه است سروصدا می‌کند. پنجره‌های چوبی سبزرنگ هرازگاهی در باد بازی می‌کنند. راهنما صدا می‌زند بفرمایید داخل. جلوتر می‌رویم. در آهنی اتاق باز می‌شود. از پس‌زمینهٔ بی‌نور اتاق دخترکی با شرم به ما لبخند می‌زند. وارد اتاق می‌شویم. با دستپاچگی پفک‌های کف اتاق را جمع می‌کند می‌گذارد گوشه‌ای. دوستش از خجالت مدام زیر لب می‌خندد. راهنما برایش توضیح می‌دهد که قرار است از او چند سوال بپرسیم. با لبخند لبخندش را پاسخ می‌دهم. زیبایی‌اش خیره کننده است. چشمان رنگی و بزرگ با صورت کشیده که سفیدی و روشنایی عجیبی دارد، موهای طلایی بلندش که زیر چادر محلی پنهان کرده است، دستان ظریف و انگشتان کشیده و لاک قرمز و حلقهٔ ازدواجش در انگشت خودنمایی می‌کند. من و دوربینم از دیدنش خسته نمی‌شویم.
تازه راهنمایی‌اش را تمام کرده. قرار است سال دیگر به دبیرستان برود، اما روستایشان دبیرستان ندارد، برای همین باید به یک شهر دیگر برود، از طراحی و نقاشی خوشش می‌آید، دوست دارد گرافیست شود، از شغل همسرش می‌پرسیم، دانشجواست، رشته تحصیلی‌اش را دقیق نمی‌داند. دوستش از آن‌طرف اتاق اشاره می‌کند و یواشکی به او می‌گوید که اشتباه می‌کند، همسرش را خیلی کم می‌بیند، از او می‌پرسیم چرا ازدواج کردی؟ فقط می‌خندد جوابی ندارد که بدهد، یک سالی می‌شود که عقد کرده است. امیدوار است تا بزرگ می‌شود همسرش هم درسش تمام شود و امکانات یک زندگی خوب را فراهم کند.
طبق آمار موجود در سال ۹۵ تعداد ازدواج‌هایی که تا سال ۹۵ توسط آمار نفوس و مسکن به ثبت رسیده است در جدول زیر آمده است:
سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۵ نشان می‌دهد که ۳۶۲۶۱ مرد ۱۰ تا ۱۴ سال و ۶۶۲۵۰ مرد ۱۵ تا ۱۹ سال حداقل یک‌بار ازدواج کرده‌اند. طبق همین سرشماری تا سال ۹۵، ۳۷۴۴۸ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال و ۵۷۳۴۶۸ دختر ۱۵ تا ۱۹ سال حداقل یک‌بار ازدواج کرده‌اند.
اما این اعداد تنها به مزدوجین ختم نمی‌شود. طبق جداول مشابه ۵ ساله می‌توان آمار بیوه‌شدگان و مطلقین کودک را نیز به‌طور دقیق برآورد کرد. آمارها کمک می‌کند بتوانیم بین کودک مطلقه‌گی و کودک‌بیوه‌گی تفکیک قائل بشویم.
اگر چه در بیشتر فرهنگ لغات، فردی که از همسرش جدا شده باشد یا همسرش فوت کرده باشد را بیوه می‌دانند اما وجود آمارهای جداگانه این اجازه را می‌دهد که دو تعریف بیوه و مطلقه را از هم تفکیک کرد و مورد سنجش قرار داد. به زن یا مردی که همسرش فوت کرده باشد بیوه می‌گویند.
تا سال ۹۵ تعداد ۳۸۳ مورد پسر بیوه‌شده ۱۰ تا ۱۴ سال و ۵۱۲ مورد هم پسر بیوه‌شده ۱۵ تا ۱۹ سال به ثبت رسیده است. این رقم در همین سال برای دختران به ترتیب ۲۲۶ و ۱۱۹۴ بوده است که نشان می دهد تا سال ۹۵ تعداد ۶۰۹ بیوه کمتر از ۱۵ سال و ۱۷۰۶ بیوه ۱۵ تا ۱۹ سال در ایران ثبت شده‌اند.
برای کودکان مطلقه (بی‌همسر به دلیل طلاق) آمارها نشان می‌دهد که تا سال ۹۵ تعداد ۱۳۱۰ پسر ۱۰ تا ۱۴ سال و ۱۹۷۸ پسر ۱۵ تا ۱۹ سال از همسران خود جدا شده‌اند و همچنین برای دختران هم تعداد ۵۹۸ طلاق بین ۱۰ تا ۱۴ سال و ۱۰۶۱۴ طلاق بین ۱۵ تا ۱۹ سال تا سال ۹۵ به ثبت رسیده است.
با وجود انتشار ارقام هرساله و گزارش‌های مختلف همچنان وضعیت قانون جاری برای ازدواج کودکان در هاله‌ای از بلاتکلیفی محصور شده است. نمایندگان مجلس اخیرا در تلاش بودند ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی را کمی تغییر دهند و حداقل سن ازدواج را اندکی افزایش دهند اما باید توجه داشت که این تغییر بسیار جزیی خواهد بود چرا که همچنان مصلحت ولی و اجازه دادگاه راهکاری برای صورت گرفتن چنین ازدواج‌هایی در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد. تغییر این قانون فعلا میسر نشده است اما بنا بر قانون جاری حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ و برای پسران ۱۵ سال تعریف شده است که نیازی به مراجعه دادگاه وجود نخواهد داشت. اما ارجاع به دادگاه (بنا به ارقام ارائه شده نشان می‌دهد که) نتوانسته است مانعی در جهت سخت‌تر شدن چنین مسیری فراهم کند.
تنها ۴ کشور در جامعه بین‌المللی (عربستان، مالدیو، گامبیا، سودان) حداقل سن ازدواج را مشخص نکرده‌اند و ایران در بین کشورهای جهان بعد از گینه (۱۳ سال) پایین‌ترین سن ازدواج برای دختران، یعنی ۱۳ سال را پذیرفته است؛ پایین‌رین سن در سایر کشورها نظیر موزامبیک، ماداگاسکار، ونزوئلا و بولیوی ۱۴ سال است. بنابراین به نظر می‌رسد وضعیت ایران با کشورهایی که حداقل سن ازدواج را مشخص نکرده‌اند تفاوت چندانی ندارد.